Odjava filma

                   Fotografije i film Ivana Petrovića

Izložba Ivana Petrovića Making Off u Galeriji Doma kulture Studentski grad u Beogradu, otvorena 11. decembra u okviru festivala Alternative film/video uključuje dokumentarni film, odštampane frejmove preuzete iz montiranog i nemontiranog materijala i postavku fotografija. Dokumentarni film, kao i frejmovi preuzeti iz integralnog i montiranog materijala, istog su naziva kao i sama izložba i datiraju od 2011. do danas. Fotografije koje su prikazane na izložbi datiraju s početka 2000-ih i čine korpus Petrovićeve privatne arhive i materijala do sada neprikazanog javnosti. 
Ova trodelna celina nudi tehničko poređenje različitih medijskih formata, pa je, zahvaljujući Petroviću, ponovo aktuelna opaska Valtera Benjamina načinjena pre sto godina: Teškoće koje je fotografija zadala nasleđenoj estetici bile su dečija igra prema onima sa kojima je nasleđenu estetiku dočekao film.

Petrovićev film (pored brojnih panoramskih kadrova i situacija u okviru privatnog okruženja) sastavljen je od više scena razgovora sa srpskim umetnicima. U njima, akcenat nije stavljen na dijalog već na atmosferu i iskustveni značaj prisustva snimljenih subjekata.

                             "Making Off", film, trajanje 3h 15 min. 2019.

U svom fotografskom opusu, Petrović je i ranije tretirao svoje aktere na društveno analitičan način. Branislav Dimitrijević je njegove fotografije opisao ne kao slike događaja već kao događaj slike.(Nenajavljene inscenacije – povodom fotografija Ivana Petrovića, katalog izložbe Sve je dobro; Centar za fotografiju, Beograd, 2017). Petrovićev pristup, u kom proces snimanja predstavlja i ulogu samog autora u procesu, može asocirati na mnoge stvaraoce iz istorije umetnosti, ne samo u okviru pokreta cinema verite, već i unazad do baroknih slikara koji su, poput Rembranta i Velaskeza, enigmatično predstavljali sebe u društvenom i političkom kontekstu svog vremena.

            

Izbor portretisanih likova ovde je podjednako zanimljiv kao i izbor situacija u kojima se oni nalaze: od grupne boemske identifikacije, preko individualne poetske melanholije, do kolektivne kreativne egzibicije, ovi akteri poseduju službenu duhovitost, timsku spontanost i namernu trapavost, predstavljajući sebe kao subliterarne persone, privatno bliske, ne samo fotografu već i pretpostavljenom auditorijumu izložbe. Zbog te prepoznatljivosti, ono što se može tumačiti kao autorska subjektivnost u izboru karaktera zapravo je objektivna analiza njegove publike. Ovi likovi nisu određeni prema stepenu društvene autentičnosti, već prema stepenu stručnosti za inscenaciju autentičnog utiska, čime su pojmovno bliži proto glumcima nego društvenim junacima, a Petrovićev fokus više odgovara profilu tekstopisca nego tipologiji vizuelnog umetnika. Figurativno gledano, Petrovićevi likovi čine svojevrsnu noćnu stražu celog domaćeg likovnog auditorijuma; ovi portreti svedoče o našoj ukupnoj pripadnosti istorijskom vremenu i potencijalnim katalozima budućnosti.

 Vukašin Nedeljković, Klara Bilyana Klarić, Milan Milinković, Beograd, 2002, fotografija                

Za razliku od izloženih fotografija, sukob interesa između ličnog, javnog i privatnog, kao i dilema da li autor bira aktere ili akteri biraju njega, ostavlja tragove na filmskom delu Ivana Petrovića. Otud, vizuelne sugestije u prikazivanju likova više deluju kao njegova želja da ideološki proslavi svoje junake nego da kritičkom distancom prema njima uspostavi zajednički odnos prema istoriji.

                         "Making Off - film stills", 2014.

Na neki način, Petrovićeve fotografije prikazane na izložbi Making Off istorijska su svedočanstva lišena političkog značenja. Upravo suprotan slučaj vidimo kada je njegov film u pitanju – ovde dobijamo politička svedočanstva spornog istorijskog značenja. Zbog toga, foto-album iz filma govori o stepenu razlike između dva tipa vizuelnog izražavanja: dok Petrovićeva filmska estetika vodi u pravcu sinematične dokumentacije, njegova se foto-estetika po značenju približava svetu dramske fikcije. Sličice preuzete iz filma nisu u funkciji propagandnog materijala, već obrnuto – Petrovićev film predstavlja zakulisni program o izradi foto-tropa na istu temu. S druge strane, pejzaži u filmu deluju realističnije od mimetski predstavljenih slika prirode na fotografijama (frejmovima).

                              
Autorsko kolebanje između dokumentarnog (vizuelnog) i igranog (dramskog) postupka predstavlja dilemu koja je mahom zaokupljala i celokupnu mediologiju dvadesetog veka. Ova izložba pokazuje koliko je likovna fabula postala intrigantnija i provokativnija kategorija od vizuelnog dokumenta i koliko je čitanje slike danas avangardniji čin od njenog gledanja. Zato Petrovićevo prepuštanje filmskom utisku istovremeno postavlja dvostruko autorsko pitanje: da li je direktni film bez scenarija zaista uverljiviji od fotografije života koji ima scenario?

                                Dušan Jevtović, Beograd, 2003, fotografija 

Naslovna fotografija: "Deo ekipe filma nakon snimanja filma "Borba" Nenada Jeremića", Beograd, Zvezdarska šuma, 2002. S leva: Dušan Jevtović, Ivan Petrović, Nenad Jeremić, Oliver Veljković, Vukašin Nedeljković, Vladan Jeremić, Arion Aslani, Milan Milinković. Foto: Mirjana Boba Stojadinović.

Tekst objavljen u publikaciji festivala Altenative Film/Video 2019 i izložbenom katalogu.

Kulturni dodatak Politike, 7. decembar 2019.