Marko Kostić: Age of Aquarius

„U žbunju" Krisa Farbija

Jubilarni, 10. Međunarodni festival filmske umetnosti „Mister Vorki“, održan je od 21. do 25. juna u Kulturnom centru „Brana Crnčević“ i Gradskoj biblioteci „Atanasije Stojković“u Rumi. U takmičarskom programu jednominutnih filmova prikazan je 81 film, a u ovoj jubilarnoj godini bilo je najviše domaćih ostvarenja – 11.O nagradama u ovoj kategoriji odlučivao je regionalni tročlani žiri u sastavu: Ivana Kronja, teoretičarka kulture i filmska kritičarka iz Beograda, Vladislav Knežević, filmski autor iz Zagreba i Milan Alempijević, umetnički direktor festivala Animanima iz Čačka. Prema izboru selektora Milana Milosavljevića, u takmičarskom programu kratkometražnih filmova pod nazivom „9413“, prikazano je 19 ostvarenja, raznovrsnih kako po stilskom tako i po žanrovskom određenju.

Gran pri festivala ove godine je dobio film „U žbunju" autora Krisa Farbija iz Ujedinjenog kraljevstva. Žiri publike je za najbolji jednominutni film proglasio film „Poruka“ autora Bruna Pavića iz Hrvatske. Novinarski žiri je za najbolji jednominutni film proglasio film „Izgubljena“ Masuda Meina iz Irana.

Specijalne diplome su dobili filmovi „Čudni grad ove noći" Dastina Moroa iz SAD, „Suša" autora Vestona Torua iz SAD i „Stado" autorke Fione Čen. Nagradu za najbolji srpski jednominutni film je dobio film „Mahnitanje bolesnog srca" Katarine Kovjanić, a za najbolji inostrani „April, negde u svetu" Hongcianga Cua iz Kine. Najbolji kratki film po oceni žiriji Gimnazije „Stevan Puzić“ je film „Daljne njive" autora Filipa Jembriha iz Slovenije.

Specijalna diploma za kratki film je otišla u ruke Tomaža Pavkovića iz Slovenije za film „Kutija" a nagrada za najbolji kratki film je dodeljena Aleksandriji Ajduković za film „Debeli utorak“.

Na zvaničnom otvaranju, 22. juna dodeljena je prvi put novoosnovana nagrada direkcije festivala „Slavko Vorkapić”, domaćem istaknutom filmskom reditelju Želimiru Žilniku za prepoznatljivost i doslednost filmskog stila i izraza. Žilniku je nagradu uručio direktor Festivala Dragan Cakić.

Žilnik je, primajući nagradu, rekao da je u Rumu došao sa prijateljima koji su profesori u Americi i koji su rekli da se o Vorkapiću još predaje studentima i da puštaju njegove filmove. U okviru Festivala otvorena je izložba „Sonja Savić – devojka iz grada”, koja se realizuje u saradnji sa Umetničkom galerijom „Nadežda Petrović” iz Čačka. U pratećem programu članovi žirija su održali svoja predavanja i prezentacije, a kultni beogradski muzički autor Nikola Vranjković imao je koncert 23. juna, u Velikom holu Kulturnog centra. Za vizuelni identitet plakata festivala pobrinuo se lokalni umetnik Dejan Delić, a džingl festivala je uradio animator iz Bora Mihajlo Dragaš. Rumski umetnici, Branislav Crvenković i Željko Radić su kreirali nagrade festivala. Ove godine tema jednominutnih filmova je bila „Film i 21. vek".

„Izgubljena" Masuda Meina

Temu ovogodišnjeg festivala naslovili smo Film i 21. vek, naziv koji sem što generalno upućuje na tumačenje sedme umetnosti u tekućem veku, takođe obuhvata i istoriju ovog festivala koji potiče od 2013. a čiji koreni datiraju još od 2005, kada su Dragan Cakić i Milan Milosavljević došli na ideju o osnivanju Vorky Team-a, udruženja i produkcije koja ne samo što obnavlja sećanje na Slavka Vorkapića, već i nastavlja kinematografsku misiju čuvenog montažera i reditelja na polju razvoja modernog filmskog jezika na koji je uticao kako u Americi tako i na prostoru bivše Jugoslavije.

Iako je živeo u prošlom veku Vorkapićeve avangardne ideje očigledno su uticale na mnoge autore rođene posle njega. Pored činjenice da je sa svojim filmom Život i smrt holuvudskog statiste 9413 bio prvi američki autor koji je pripadao pokretu ekspresionizma, njegovo tumačenje odnosa svetlosti i pokreta putem istraživanja pojma filmske kinestezije (čime se kao profesor i filmolog bavio drugom polovinom prošlog veka), a posebno vezama pokretnih slika sa muzičkom i plesnom umetnošću, prethodilo je mnogim kako komercijalnim tako i alternativnim programima sa kraja prošlog i početkom novog milenijuma. Kinestetično-koreografska režija spotova prisutna u okviru TV programa prošlog veka, u dvadeset prvom zastupljena je u okviru novog tipa festivala posvećenih plesnom filmu, a mnoga ostvarenja sa tih festivala redovno su zastupljena u takmičarskoj selekciji “Vorkija”. Pored uticaja na režiju modernih muzičkih i plesnih spotova, Vorkapić je predvideo inovacije u programima koji beleže veću brzinu zbivanja, poput sportskih - što se posebno vidi u direktnim prenosima trka Formule jedan. Po M. Novoviću iz teksta Kinestezija:opšti aspekti o kretanjima subjekta na filmu i uticaj psihomotorne funkcije na čoveka, moderna TV opcija onboard view predstavlja mogućnost da trku posmatramo iz perspektive vozača i da prostor staze sagledamo sa kamere koja je u pokretu. Ova inovacija povezana je sa Vorkapićevom teorijom pokreta po kojoj gledalac zahvaljujući posebnoj vrsti montaže i audio-grafičke realizacije svedoči o svojevrsnoj sinesteziji slike i zvuka u predstavi događaja (M. Novović). Uz highlights i slow motion efekte, u kojima se informacije o prikazanom događaju dopunjavaju detaljnim opisom kretanja aktera u njemu, pomenute opcije nadovezuju se na pojam kinestezije baš onako kako ga je Vorkapić definisao. (Novović spominje i bullet time efekat, koji se u ovom veku koristi za koreografske scene borilačkih veština u savremenim akcionim filmovima, Kuća letećih bodeža, Pritajeni tigar, skriveni zmaj, kao i serijalu Matriks, gde u realizaciji stilizovanog pokreta aktera u sceni primećujemo uglove kamere koji su inače nevidljivi oku i koji opravdavaju logiku nepostojećih prirodnih zakona upravo na način koji bi se Vorkapiću danas po svojoj kinestetičkoj prirodi verovatno dopao).

Što se igranih TV programa tiče, imajući u vidu ekspanziju kablovskih TV serija koje po željenom efektu ističu peripetijska svojstva dramske fikcije (određena kombinacijom vizuelno statične režije i narativno dinamične dramaturgije), treba reći da su takvi medijski izrazi sasvim različiti od Vorkapićevih kinestetičkih principa. Ali takođe treba imati u vidu da su Vorkijeve ideje pre svega i uvek bile dinamičke prirode čak i onda kada po svojoj strukturi nisu bile kinestetične. Osobenost njegovog profesionalnog identiteta nalazila se u činjenici da se on nalazio u autorskoj manjini bez obzira da li se u datom trenutku bavio avangardnim ili konvencionalnim filmskim pripovedanjem. Takva promenljiva autorska pozicija ukazuje na svojevrsnu Vorkapićevu sociologiju pokreta koja se ne odnosi samo na film već i na transformativno svojstvo pojma kulturne percepcije kao kategorije od najšireg društvenog značaja. U veku u kome kult bioskopskog filma kao da gubi na ekskluzivnosti kakvu je ranije posedovao, aktuelnost TV serija u kojima se vizuelno svedeni rakordni sistem vraća u modu dramskog snimanja, upućuje na zapažanje po kome scenaristička orijentacija u vremenu postaje traženije medijsko svojstvo od montažno-rediteljske orijentacije u filmskom prostoru. Literarna, i u osnovi realistična struktura, koja putem igranih serija opisuje preokrete u statusnoj determinaciji likova, ujedno predstavlja simbolički proces u kome prizori socijalne pokretljivosti (kakve je i Vorkapić opisivao u svojim igranim filmovima) utiču na promene individualne percepcije prilikom praćenja i memorisanja kontinuiteta dramskog vremena.Jubilarno izdanje Mister Vorkija, kruna desetogodišnjeg procesa koji je počeo kao festival najkraćeg filma a sada u Rumi okuplja autore i publiku svih vrsta sedme umetnosti, pokazuje da se kreativne investicije u vremenu mogu isplatiti svim autorima koji putem svog dela otkrivaju nekakav društveni, kulturni ili scenski pokret. Upravo zato i mi, članovi Vorki tima posle decenije ovog festivala, prepoznati smo od savremene publike kao pripadnici najvećeg umetničkog pokreta Slavka Vorkapića u dvadeset prvom veku. Druga sezona počinje.