понедељак, 16. април 2012.

Stari grad Novog Beograda



Novi Beograd više nije spavaonica. Trenutak kada je prestao to da bude prošao je pre petnaest godina. U međuvremenu, marketing tržnih centara, komentari esejista i izjave opštinara i dalje najavljuju NBG kao simbol budućeg Beograda. Muzika, filmovi, drame, proza i poezija tematski okrenute Novom Beogradu sve više ispunjavaju srpsku umetničku scenu.
Da li Novi Beograd danas stvarno jeste opština budućnosti i koliko ona zapravo utiče na život grada Beograda? Da podsetimo: najviše opštinskog novca uliva se u gradsku kasu sa Novog Beograda. Da li se to ovoj opštini recipročno vraća? Naravno da ne. Takođe, jedno je sigurno – Novi Beograd nije nikakav kulturni centar. Stanovnici najbrojnije opštine i dalje prelaze zakrčeni most i plaćaju parking da bi posetili institucije kulture u centru Beograda. Činjenica da Sava centar geografski pripada Novom Beogradu nije dovoljna za preuzimanje društvenog uticaja knjižara u Knez Mihajlovoj, statusnih kafića u Gospodar Jevremovoj, subkulture Gradića Pejtona i noćnih klubova oko Botaničke bašte. Činjenica da je Muzej savremene umetnosti sa austrougarske strane Dunava ne može da se meri sa kvantitetom galerija na Dorćolu, Savskom Vencu i Starom gradu. K. C. Studentski grad na Tošinom bunaru ima manje publike od programa gradskih biblioteka i stranih kulturnih centara, koji su, naravno, svi u centru. Novokomponovani splavovi nemaju dignitet ravan mreži tamburaških kafana oko Skadarlije. Što se pozorišta tiče, rezultat je sedam nula u korist starog Beograda. Jedina televizija koja administrativno pokriva Novi Beograd je ona na vrhu Beograđanke.
Beograd u sedamnaest opština ima 1.182.000 stanovnika. Na Novom Beogradu živi 388.354 stanovnika. To je malo više od aritmetičke sedamnaestine. Dakle, ili su Novobeograđani mnogo nekulturni ili je u pitanju diskriminacija (slična dilema važi i za Afriku u odnosu na ostatak sveta). To važi i za druga predgrađa, ali jedino u slučaju Novog Beograda takva hegemonija deluje nametnuto. Spomenimo da od bombardovanja kineske ambasade Novi Beograd ima samo jednu ambasadu – slovačku. Za razliku od ostatka grada, Novi Beograd nema nijednu katoličku ni protestantsku crkvu. Nema džamiju ni sinagogu (nema ni pagodu, iako jedini ima kineski centar). Ili je Novi Beograd etnički čist grad, ili nešto ozbiljno nije u redu.
Ali zašto Novi Beograd sam ne izgradi svoju kulturu? Delom takva kultura ipak postoji, najviše u muzici i filmovima; grupe Sunshine, Flip Out, delimično i Kanda Kodža i Nebojša, filmovi Ljubav i drugi zločini, Sedam i po, Jedan na jedan, Apsolutnih sto, Sutra ujutro, Čekaj me ja sigurno neću doći. Ali da li su to autentična dela ove opštine, ili ona samo govore o Novom Beogradu?
Beograd je grad izmešanih uticaja. Iako je podeljen po opštinama moguće je da neko ko živi u jednoj, duhom pripada drugoj i obrnuto. Zato je moguće i da neko sa NBG-a ne razmišlja kao da je odatle. Pogotovo ako ima bolju logističku podršku preko mosta. Zbog takvih karakternih profila, imidž ove opštine nosi prepoznatljivu traumu. Baviti se Novim Beogradom znači baviti se težinom života u predgrađu (getu), težinom života u Srbiji (devedesetih), ili težinom života uopšte (mentalitetom). Rep-muzika koja insistira na nasilju i narkofiliji, dramaturgija koja govori o izgubljenoj generaciji, fotografija koja insistira na getoizaciji. Takva dela nose univerzalnu umetničku vrednost, ali da li su to izrazi novoga grada ili su samo prizori starog koji pokušava da bakin orman ugura u novi lift? Da li su to filmovi o modernom životu ili opet gledamo Kada su cvetale tikve, Oktobarfest ili Potpalublje – u soliteru? Da li gledamo autentične slike o marginalcima ili novu generaciju ugostitelja u Klubu književnika?
Kada je stari Beograd konačno izašao iz kafane XX veka otišao je ispred blokovskih dragstora. Najvažnije kamere tamo su već bile postavljene: FDU i B92. Zato je medijski kult Novog Beograda oblikovan po istom principu kao i kult starog. Po principu teskobe i bola, autentičnosti proizašle iz kreativnog paradoksa i boemskog crnila. Beograd je time opet cenzurisao pravu istinu, sasvim originalnu u srpskoj svesti – ideju kulturnog pluralizma tako precizno ovekovečenoj u raznolikosti blokova. A onda je najstariji srpski, usmeni mentalitet, umetničkim putem projektovao svoju glad na Novi Beograd, i tako je, po ko zna koji put, pojedena slika stvarnosti u domaćoj umetnosti.
I zaista, ako posmatramo društvenu i medijsku istoriju NBG-a nećemo naći mnogo toga lepog, osim spavaonice u kojoj je nemoguće naći ulicu i broj, u kojoj bezdušna i brutalna arihitektura kvari tobož starinsku dušu građanskog Balkana (o tržnim centrima da i ne govorimo).
Novi Beograd danas ipak asocira na privredu, inženjering i konsalting, na modernizaciju; takođe, on sadrži umetničku inspiraciju i generacijsku autentičnost. Ali njegovu arhitekturu kao najprepoznatljivi element ove opštine, većinski Beograd i dalje ne priznaje kao vrednost.

Možda Novi Beograd, kao još tako mlad, u stvari još nema svoj kulturni kod. Možda ima nešto sasvim drugo – nešto prizemnije, ali jedinstveno u Srbiji. Šta ako je, za razliku od svih ostalih srpskih naselja, Novi Beograd urbanistički dobro postavljen? I kao takav poistovećuje svakodnevicu sa vizuelnom kulturom, razvijajući simboličku svest, oblikujući sisteme drugostepenih značenja, koji su u starogradskom obrazovanju svojstveni samo ekstremistima ili ludacima.
A to je upravo intelektualna svest Novog Beograda: svest lucidne, slojevite, empatijske sredine. Takvih ljudi sigurno ima i u drugim opštinama, ali na NBG-u ih sigurno ima najviše (u filmovima o njemu najmanje). Problem je u tome što ne postoje institucije da to potvrde, snime ili opišu. A institucije koje se nalaze u starom Beogradu, od kafana do univerziteta, nisu lude da sebe proglase intelektualno inferiornima.
Prošetajte se starim gradom od Kalenića do Bajlonija radnim prolećnim danom… Pola ljudi koje ste videli u jutarnjim novinama videćete na ulici. Tako nešto je nezamislivo na Novom Beogradu. Zato je kulturnim radnicima iz kruga Dvojke tako lako da skuju plan o kulturnoj hegemoniji, kojeg čak ne moraju biti svesni. Jer to planiranje se vrši utabanim stazama diskriminacije. Sa druge strane, NBG nije zatvorena provincija, već poput Nju Orleansa, takođe izgrađenog na močvarnom tlu, prima sve muzičare koji hoće da probaju svoje instrumente u skloništa izgrađena za slučaj prirodno-društvenih nepogoda.
Bez unapred određenih programa i kanala, bez dogovora i pripreme i bez afirmativnih filmova na tu temu, Novi Beograd je vremenom počeo da se sviđa svojim stanovnicima. I pored nametnute kritike da je pun kiča, nehuman ili nepraktičan (a to su govorili i prvi Novobeograđani pod uticajem starogradske retorike kojoj su do tada pripadali), građani su se, mimo zdravog razuma, osetili dobro na teritoriji na kojoj javnim planom to nije bilo predviđeno. I to je stvorilo novu emociju koja u domaćoj kulturi nikada nije postojala. Osećanje da je urbanistički plan vredniji od društvenog dogovora. I nije čudo ako je to zasmetalo opštem mišljenju, pa su brže bolje, počeli da se snimaju pesimistički filmovi o životu opštine. Jer stari Beograd je taj koji je traumatizovan, kao i srpska istorija; Knez Mihajlova na vrhu beogradskog brda sa svojim klošarima i huliganima, stare kafane sa foto-sepijama kaldrme i udžerica koje kvare apetit, katastrofalan trolejbuski saobraćaj, najzagađeniji tunel na svetu, železnička stanica sa gomilom sirotinje, Slavija, i sama jedna velika urbanistička trauma. S druge strane, blokovske jedinice Novog Beograda stavljaju funkciju ispred ornamentike, standardizaciju ispred proizvoljnosti, park ispred dvorišta, samoposluživanje ispred konobara, planiranje ispred improvizacije, Bauhaus ispred neoklasicizma, javno ispred tajnog, porodicu ispred domaćina, građansko ispred feudalnog.

Naravno, brutalna i konstruktivistička arihitektura nije najbolja za život ljudi. Nije. Ali je sumnjiv nedostatak minimalne afirmacije takvih zdanja kao sastavnog dela savremene kulture i stvarnosti prestonice. Zato spomenimo velike moderne arhitekte, kao što su Van Der Roe, Adolf Loos, Le Korbizije, Valter Gropius, pod čijim je nespornim uticajem Novi Beograd projektovan, dok srpski boemski intelektualci ignorišu ikakvu mogućnost da blokovski oblici imaju dušu i sposobnost da komuniciraju. A mogu. Blokovi liče na mašine, a mnogi ljudi, uključujući decu, vole mašine. Kako to da odjednom imamo konsenzus prema kojem se sve poznatije gradske ličnosti gnušaju industrije? (Po istom principu nemoguće je biti kulturan, a ne voleti starogradsku muziku.)
Logika po kojoj je urbanizam zasnovan na mašini neljudski dolazi od onih koji se modernizacije plaše. Jer industrijska praksa, kao i pozitivistička teorija, govore o nečemu što ovde nikada nije zaživelo, a to je tržišna komparacija vrednosti. Zato kod nas ima toliko protivnika tehnološkog progresa, jer on donosi drugačiju hijerarhiju, onu koja se ne zasniva na društvenim odnosima, već na merenju učinka. Cela domaća kulturna scena proizašla je iz slobodnog, a ne iz radnog vremena. To možda i nije loše, ali onda nijedan od zagovornika slobodnog vremena ne bi smeo da spominje želju za promenom kao svoju i tako maskira identitet onih koji stvarno žele da njihov rad bude upoređen sa radom drugih na tržištu ideja.
Cela beogradska sociologija održava se na propagiranju srpskih istorijskih grešaka, čak i kada ih sama kritikuje. Kada bi se greške ispravile, promenila bi se i društvena hijerarhija. Zato privilegovanima ne odgovara komparacija. Jer tradicija Beograda nikada neće moći da se poredi sa tradicijom Pariza ili Rima. Ali potencijal našeg najvećeg predgrađa već sada može da se poredi sa potencijalima svih modernih naselja u modernoj Evropi (a i šire, na primer sa Brazilijom i Čandigarom).
Cela Srbija ima stvarnih razloga da bude ljubomorna na građane Novog Beograda, dela prestonice koji ne nosi nijedan negativni simbol srpske istorije. (Izuzetke čine buvljak i romska naselja, ali ona ne moraju biti shvaćena kao autentični izdanci Novog Beograda)
Vratimo se vizuelnim medijima: eto razloga zašto domaći filmovi o Novom Beogradu liče na mamurni bol Kluba književnika i ratoborni jelovnik Akademije nauka. Liče, tačnije rečeno, na sve ono što Novi Beograd nije. Jer kada bi se emitovala stvarna slika novoga grada, poređenje sa starogradskim tekovinama ne bi im išlo u prilog. Izmenile bi se i osnovne putanje lokalnih informacija (medijskih i novčanih). Ovako, Novi Beograd ostaje nepravedno van centra, što po mestu, broju i vrsti stanovnika ne bi trebalo da je slučaj i postaje alibi starobeogradskog neuspeha. A istina je da je NBG potpuno različit od dušanovačke emocije, čuburske pesme, palilulskog odrastanja, dorćolskog akcenta i savamalske egzotike. On nije traumatizovan, sem svojom nužnom vezanošću za otomanski deo grada. Kada se zaželi starogradske nostalgije, NBG uvek može da ode u Zemun.
Ideja da nas promene tek čekaju i ne mora da bude toliko slatka. Promene donose avanturu, a avantura rizik, naročito za one koji imaju šta da izgube. Bolje bi bilo da su se već desile, ali nažalost na nama je da ih obavimo. Možemo da ih odlažemo novim turama pića u Srpskoj kafani, ali to će samo odložiti inauguraciju Novog Beograda kao kulturne prestonice Srbije. Any questions?


Peščanik 10.02.2010.

Нема коментара:

Постави коментар